
Świętokrzyska Miedzianka, skaliste wzniesienie wysokości 354 m, wyraźnie zaznaczające się w krajobrazie. To kolebka polskiego górnictwa kruszcowego. Kryje w sobie kilka kilometrów korytarzy, sztolnie, jaskinie oraz jedyną zachowaną w regionie wieżę wyciągową. W rezerwacie znajdziemy rzadkie okazy minerałów: malachitu i azurytu.
Położenie Miedzianki
Miedzianka (354 m)jest masywem położonym w zachodniej części Gór Świętokrzyskich w Paśmie Chęcińskim. U podnóża góry znajdują się miejscowości: Miedzianka i Zajączków. Do Kielc, stolicy województwa świętokrzyskiego, stąd niecałe pół godziny drogi.
Budowa geologiczna
Miedzianka na polskiej mapie geologicznej jest miejscem wyjątkowym. W jej masywie stykają się formacje skalne budujące paleozoiczny trzon Gór Świętokrzyskich z formacjami obrzeżenia mezozoicznego. Białe wapienie reprezentują okres dewoński. Podnóże od południowej i zachodniej budują już skały mezozoiczne: piaskowce i iły triasowe facji pstrego piaskowca. Skomplikowana budowa geologiczna jest wynikiem współdziałania w przeszłości geologicznej procesów endogenicznych ( wulkanizm, ruchy fałdowe) oraz egzo- genicznych (erozja, wietrzenie, zjawiska krasowe). Pozostałością po nich są rudy miedzi oraz towarzyszące im minerały.
Jak powstały rudy miedzi na Miedziance?
Pierwotne złoża siarczkowe powstały wskutek wdzierania się w spękania gorących wód bogatych w sole tego metalu. Eksploatowane rudy Cu to złoża wtórne, będące efektem zjawisk krasowych trwających od czasu, gdy pokrywa Miedzianki została zerodowana, a trzon wapienny wystawiony na działanie wód opadowych zawierających CO2 i tlen. Dostęp do powierzchni spowodował utlenianie pierwotnych złóż siarczkowych, a wody bogate w węglan wapnia spowodowały tworzenie się żył kalcytowych, zawierających wytrącenia zielonego malachitu, niebieskiego azurytu. Na terenie byłego kamieniołomu w Miedziance odkryto tylko tu występujące minerały staszycyt oraz lubeckit będący psylomelanem, czyli złożonym tlenkiem manganu i baru.
Kolebka górnictwa kruszcowego
„W tej górze kruszec miedziany bardzo dobry, srebra ma niemało. Lazur przy nim bardzo kosztowny i zielenica bardzo cudna." W 1569 roku tak już pisano o złożach miedzi wydobywanych w Miedziance od czasów średniowiecza.
Według niektórych źródeł miedź pozyskiwano tutaj od 2700 lat. Najstarszy dokument pisany potwierdzający wydobywanie miedzi na tym obszarze pochodzi z 1478 roku. Jest to pozwolenie wydane dla Jana Karasia, żupnika chęcińskiego, na założenie w pobliskiej wsi Polichno huty miedzi, mającej przerabiać rudę pochodzącą z Miedzianki.
Najintensywniejsza eksploatacja rud i kruszców miedzi przypadła na XV i XVI wiek. Wykuto szyb „Zofia", z którego wydobywano wtedy systemem szparowym „zielenicę" i „lazur", płytko zalegające rudy zawierające malachit i azuryt. Urobek ten był przerabiany przez królewska hutę w Polichnie.
Za czasów Zygmunta III Wazy wybudowano sztolnię pośrodku góry. Miała na celu odwodnić zalane warstwy złóż miedzi oraz umożliwić dotarcie do głębiej zalegających pokładów. Całe przedsięwzięcie zakończyło się katastrofą budowlaną zawalenia szybu.
W 1806 roku Austriacy zarządzający ziemią świętokrzyską postanowili wznowić prace górnicze na Miedziance po ponad 150 latach przerwy. Staropolską sztolnię Zofia uważali za wyeksploatowaną i uruchomili sztolnię Antoni, skąd z głębokości 35 metrów wydobywali wapień z żyłami kalcytu bogatego w kruszce miedzi, srebra. Wybuch wojny napoleońskiej ponownie przerwał wydobycie rud miedzi.
Za czasów Królestwa Polskiego (1817-21) ponowiono wydobycie. Wybito 40-metrowy szyb w staropolskiej sztolni Zofia oraz pogłębiono wyeksploatowane szyby „Maria", „Antoni" i „Ludwik", dotarto do poziomu poniżej wody gruntowej i rozpoczęto eksploatację miedzionośnej kopaliny. Jednakże pokłady te były ubogie i nie zwróciły wysokich kosztów inwestycyjnych państwa. Spowodowało to ponowne zamknięcie kopalni na ponad 70 lat.
W 1904 roku na Miedziankę przybyli bracia Łaszczyńscy, którzy uruchomili tutaj własną kopalnię. Doktor chemii
Stanisław wykorzystał przy pozyskiwaniu miedzi opracowany po raz pierwszy na świecie elektrolityczną rafinację miedzi, czyli otrzymywania jej z rudy i kruszcu metodą chemiczną. Była ona tańsza i wydajniejsza od metody hutniczej.
Po wybuchu I wojny światowej kopalnia ponownie trafiła w ręce Austriaków. Z Zawiercia i Sosnowca sprowadzono sześciuset górników i rozpoczęto wydobycie w jednym z czterech nieczynnych szybów. Nad szybem wybudowano bębnową wieżę wyciągową. Miedzianka została połączona trzykilometrową linią kolejki wąskotorowej z przystankiem kolei częstochowskiej. Wydobytą kopalinę wywożono do Salzburga, aby tam ją elektrolitycznie rafinować.
Uruchomiono także drugi szyb nazwany Austriacki II, w kierunku północno-zachodnim, u podnóża góry. Oba szyby zostały połączone 450-metrowym szybem W sumie Austriacy podczas I wojny światowej wykonali na Miedziance 4 km korytarzy. Wydobyto 1200 ton urobku o zawartości 8% miedzi. Z tego w zakładzie w Salzburgu pozyskano 66 ton miedzi, 90,7 kg srebra.
Po II wojnie światowej, w latach 1949-1954, po raz ostatni przeprowadzono eksploatację złóż Miedzianki. Po powojennej kopalni pozostała wieża oraz sześćdziesięciu metrowy szyb „Piotr". Trudne warunki wydobycia, ubogie pozostałe pokłady oraz odkrycie olbrzymich złóż rud miedzi na Dolnym Śląsku spowodowały zamknięcie kopalni.
W roku 1958 całe wzniesienie objęto ochroną prawną przez ustanowienie na jego terenie 25 hektarowego rezerwatu przyrody nieożywionej „Góra Miedzianka".
.W budynku po zlikwidowanej szkolepodstawowej, otwarta została Muzealna Izba Górnictwa Kruszcowego.
W dwóch salach zgromadzono wiele cennych górniczych pamiątek, skamieniałości i minerały, głównie te zawierające miedź. Znajdują się tam m.in. narzędzia używane w kopalni, zapalniki i lonty do kruszących skały materiałów wybuchowych, a także eksponaty z miedzi. W pierwszej gablocie, tuż za makietą średniowiecznego górnika przy pracy, warto zwrócić uwagę na kawałek miedzi uzyskanej nie przez metodę rafinacji elektrolitycznej. Druga sala wystawowa poświęcona jest głównie górnictwu naziemnemu. O podtrzymywaniu górniczych tradycji świadczy też bogata kolekcja kufli, pamiątek po organizowanych w Miedziance z okazji Barbórki „Karczmach piwnych".
Miedzianka ze względu na swoje walory krajobrazowe oraz ciekawą historię należy do jednych z najciekawszych miejsc w Świętokrzyskim. Chodząc po rezerwacie, pod nogami napotkamy piękne okazy malachitu i azu- rytu połyskujące w słońcu. Obok zaś dostrzeżemy otwory wejściowe do nieczynnych sztolni, w których w ciągu dnia smacznie śpią nietoperze. Pokonanie stromego podejścia na szczyt Miedzianki wynagrodzi nam przepiękna panorama na najstarsze góry w Polsce - na Góry Świętokrzyskie...
Jacek Dopieralski
Polecamy nasze publikacje o regionie świętokrzyskim:
Podsumowanie | |
---|---|
Region | Góry Świętokrzyskie |
Województwo | świętokrzyskie |
Miejscowość | Góra Miedzianka, świętokrzyskie |
Kategoria | Góry Polski |
Typ trasy | Trasa piesza |